Α. Εξελίξεις στον τουρισμό και στο λιανικό εμπόριο

Αναμφίβολα ο τουρισμός διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία καθώς -μεταξύ άλλων- αποτέλεσε και έναν από τους παράγοντες διαφυγής από τον φαύλο κύκλο της ύφεσης. Ειδικότερα, για το 2018 -αλλά και για το πρώτο τρίμηνο του 2019- τα δείγματα γραφής είναι δηλωτικά καθώς καταγράφεται μια αξιοσημείωτη μεγέθυνση σχεδόν σε όλους τους ‘τουριστικούς’ δείκτες (τουριστικό ισοζύγιο, τουριστικές εισπράξεις, αφίξεις, διανυκτερεύσεις κ.α.). Ειδικότερα, το ισοζύγιο ταξιδιωτικών υπηρεσιών για το 2018 παρουσιάζει μεγέθυνση 9% με τις τουριστικές εισπράξεις να  καταγράφουν αύξηση 10% (στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Προς την ίδια κατεύθυνση, τα διαθέσιμα στοιχεία για το δεύτερο τρίμηνο του 2019 είναι επίσης θετικά καθώς οι εισπράξεις συνεχίζουν να παρουσιάζουν αύξηση (q-o-q) 10%. Από την άλλη πλευρά ο παράγοντας της συγκυρίας δεν είναι ευνοϊκός καθώς η χρεοκοπία της Thomas Cook αποτέλεσε μια δυσμενή εξέλιξη η οποία αναμένεται να ασκήσει αρνητικές επιδράσεις στη διάρθρωση της τουριστικής κίνησης.

Ο τουρισμός – ως η οικονομία της τελικής ζήτησης- δημιουργεί ροές και για άλλους κλάδους της οικονομίας ενισχύοντας τις διακλαδικές συναλλαγές όπως αυτές παρουσιάζονται στην μήτρα εισροών-εκροών της ελληνικής οικονομίας. Το λιανικό εμπόριο αποτελεί έναν κατεξοχήν κλάδο που παραδοσιακά μετέχει στις ροές αυτές. Όμως, από ότι διαφαίνεται, το ελληνικό εμπόριο, ειδικά τα τελευταία χρόνια, δεν καρπώνεται σε τόσο μεγάλο βαθμό τις αυξημένες εισπράξεις. Η υστέρηση αυτή δεν είναι μονοπαραγοντική αλλά φαίνεται να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες:

• Η μέση δαπάνη ανά επισκέπτη παρουσιάζει είτε ισχνή αύξηση, είτε ακόμα και μείωση. Για παράδειγμα η τουριστική δαπάνη ανά επισκέπτη μειώθηκε κατά -3,1% μεταξύ 2017-2018 ενώ η μέση δαπάνη ανά διανυκτέρευση αυξήθηκε οριακά κατά 1,2%. Το στοιχείο αυτό δείχνει πως η σημαντική μεγέθυνση των εισπράξεων οφείλεται κυρίως στην αύξηση των διανυκτερεύσεων (αύξηση 8% μεταξύ του 2017-2018). Το προφίλ του τουρίστα δεν φαίνεται να μεταλλάσσεται και αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στο λιανικό εμπόριο το οποίο παραδοσιακά απευθύνεται σε καταναλωτές με περισσότερο ελαστική ζήτηση.
• Το συγκεκριμένο προφίλ του τουρίστα συνδέεται με την κατίσχυση του τουριστικού υποδείγματος all-inclusive που έχει προκαλέσει σημαντικούς μετασχηματισμούς στην τουριστική ζήτηση με συνέπεια τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στο τοπικό εμπόριο να μην είναι ανάλογα.
• Η τουριστική ζήτηση μοιάζει να έχει καταστεί περισσότερο ανελαστική για πολλούς και διάφορους λόγους (στασιμότητα μισθών, προτιμήσεις κ.α.). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο τουρίστας να μοιάζει να έχει προβεί, πριν την επίσκεψη του, σε έναν a priori προσδιορισμό της συνολικής του δαπάνης. Αυτή, η περισσότερο συντηρητική και κανονικοποιημένη, συμπεριφορά αποτελεί μια από τις αιτίες για την σημαντική διάσταση μεταξύ του Δείκτη Κύκλου Εργασιών στον Τουρισμό και το Λιανικό Εμπόριο από το 2013 και μετά (βλ. γραφήματα 1 και 2).
• Αναμφίβολα, αν ληφθεί υπόψη η μείωση της εσωτερικής ζήτησης, ένα μέρος της αύξησης του κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο σε συγκεκριμένους κλάδους (π.χ. τρόφιμα) προκύπτει από την αυξημένη (λόγω αριθμού επισκεπτών) ζήτηση καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης (τύπου Airbnb).

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝ.ΕΜ.Υ-ΕΣΕΕ

Όπως διαφαίνεται (Γραφήματα 1 και 2) ο ΔΚΕ του τουρισμού μετά το 2012 παρουσιάζει, παρά τις όποιες διακυμάνσεις του, θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης, ενώ ο ΔΚΕ του λιανικού εμπορίου καταγράφει οριακά αρνητικές ποσοστιαίες μεταβολές. Η απόκλιση των δυο δεικτών δείχνει πως η μεγέθυνση του τουριστικού προϊόντος δεν προκαλεί ανάλογες ροές και στο λιανικό εμπόριο.

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝ.ΕΜ.Υ-ΕΣΕΕ

Τα δεδομένα για τα τέσσερα τρίμηνα του 2018 δείχνουν μεγέθυνση και των δυο δεικτών, με τις ποσοστιαίες μεταβολές του ΔΚΕ Τουρισμού να είναι εντονότερες. Για το πρώτο τετράμηνο του 2019 οι δυο δείκτες καταγράφουν μείωση με την συμπίεση του ΔΚΕ Τουρισμού να είναι ιδιαίτερα έντονη (-19,2%)  τεκμηριώνοντας τις ανησυχίες για τους πρώτους μήνες του 2019.

Όμως για το δεύτερο τρίμηνο του 2019 η δυναμική του ΔΚΕ Λιανικού Εμπορίου συνεχίζει να απομειώνεται παρά την εντυπωσιακή αύξηση του ΔΚΕ Τουρισμού. Η μείωση της δυναμικής του ΔΚΕ Λιανικού Εμπορίου αντανακλά τη διεύρυνση των υστερήσεων του κύκλου εργασιών του λιανικού εμπορίου παρά την αύξηση των τουριστικών εισπράξεων. Παρόλα ταύτα, προβληματίζει το γεγονός πως το εμπόριο δεν διαφαίνεται να επωφελείται ουσιαστικά από την είσοδο στη χώρα ενός σημαντικού αριθμού επισκεπτών. Βέβαια, για να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα θα πρέπει να εξεταστούν τα δεδομένα για το τρίτο και το τέταρτο τρίμηνο του 2019 όταν αυτά θα είναι διαθέσιμα.

Η οικονομική ύφεση και η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή συμπίεσαν την εσωτερική ζήτηση και επέδρασαν αρνητικά στο λιανικό εμπόριο. Στο πλαίσιο αυτής της απομείωσης η σημασία της εισερχόμενης (τουριστικής) ζήτησης κρίνεται αδήριτης σημασίας. Σε μεγάλο βαθμό, ειδικά για τις τουριστικές περιοχές, η ζήτηση αυτή κρίνεται ως αναγκαία συνθήκη βιωσιμότητας των μικρών και μεσαίων εμπορικών επιχειρήσεων.  

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝ.ΕΜ.Υ.-ΕΣΕΕ

 *Εξαιρουμένων των καυσίμων και των λιπαντικών

**Περιλαμβάνει εστίαση και καταλύματα

 Για λόγους συγκρισιμότητας με το ΔΚΕ του Τουρισμού, ο ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο υπολογίζεται ως ο μέσος  όρος  για κάθε τρίμηνο, ενώ οι συγκρίσεις γίνονται με βάση το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y).

Β. Θέσεις της ΕΣΕΕ

• Στο πλαίσιο αυτών των πυκνών μεταλλαγών, η ΕΣΕΕ, ως ο επίσημος εκφραστής των θέσεων του εμπορικού κόσμου αλλά και της μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας θα διεξάγει, για το διάστημα 2019-2022, πρωτογενή έρευνα ώστε να εντοπιστεί το μέρος της ταξιδιωτικής δαπάνης που μεταφέρεται στις εμπορικές επιχειρήσεις σκιαγραφώντας με τον τρόπο αυτό τα πολλαπλασιαστικά οφέλη του τουρισμού στο λιανικό εμπόριο. Ο προσδιορισμός αυτός είναι εξαιρετικά σημαντικός, ειδικά αν ληφθεί υπόψη το πρόβλημα του υπερτουρισμού (αύξηση απορριμμάτων, κυκλοφοριακά προβλήματα, διαχείριση νερού κ.α.) που αντιμετωπίζουν αρκετές περιοχές της χώρας.
• Παράλληλα, στο ίδιο επίπεδο, θεωρούμε αδήριτης σημασίας την ανάπτυξη συνεργειών με το Υπουργείο Τουρισμού ειδικότερα στο επίπεδο της άντλησης αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων τα οποία είναι σημαντικά για τη χάραξη της τουριστικής πολιτικής.
• Το υπουργείο θα πρέπει να συμβάλλει, από τη δική του τη μεριά, στην επιτάχυνση της υλοποίησης των Ανοικτών Κέντρων Εμπορίου (ΑΚΕ-Open Malls) που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ και δύνανται να συμβάλλουν στην τόνωση της εμπορικής δραστηριότητας στις τουριστικές περιοχές της χώρας.
• Θα πρέπει να επεκταθεί ο θεσμός της «Τιμώμενης Χώρας» τον οποίο υποστήριξε το Υπουργείο Τουρισμού και ο οποίος παρέχει κάθε χρόνο εκπτώσεις σε επισκέπτες που έρχονται από τη χώρα που αναλόγως τιμάται. Η προβολή της συγκριμένης πρωτοβουλίας από τον ΕΟΤ κρίνεται ως εξαιρετικής σημασίας για την προώθηση των μικρών και μεσαίων εμπορικών επιχειρήσεων.
• To υπουργείο θα πρέπει να υποστηρίξει την προωθητική δράση «Ελλάδα στο σπίτι σας» η οποία, στο πλαίσιο της σημασίας του post-trip tourist marketing, δύναται να ενισχύσει την αγορά τοπικών προϊόντων. Θεωρούμε πως θα πρέπει να διενεργηθεί μια ‘καμπάνια’ προβολής των τοπικών δημοτικών αγορών οι οποίες μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση του τουριστικού branding της χώρας ενδυναμώνοντας τις συσχετίσεις τουρισμού και λιανικού εμπορίου